Ouderen

In de loop van hun leven krijgen ouderen te maken met allerlei veranderingen op zowel persoonlijk, sociaal als maatschappelijk vlak. Achteruitgang van vaardigheden, verkleining van het sociale netwerk en toename van het gevoel van sociale onveiligheid spelen bijvoorbeeld een rol.

Ik begin er niet meer aan, ik laat het over aan mijn kinderen.
Carla, 82

18,5% van de Nederlandse bevolking bestaat uit 65-plussers. Dat zijn 3,2 miljoen mensen. Hiervan is 1 miljoen ouder dan 80. Het aantal 65-plussers zal blijven stijgen tot een hoogtepunt van 4,7 miljoen (26% van de bevolking) in 2041. Hiervan zal 1,6 miljoen 80-plusser zijn.

Bron: CBS - Dossier vergrijzing

De meeste vaardigheden zullen bij veroudering veranderen. Het gehoor verandert; de meeste ouderen kunnen slechter hoge tonen waarnemen. Problemen met zien treden ook vaker op, zoals minder scherp kunnen zien, minder accommodatievermogen en adaptatie aan veranderingen in lichtsterkte. De handvaardigheid, mobiliteit, sterkte en uithoudingsvermogen verminderen. Vaak gaat de verwerkingssnelheid van het brein achteruit, waardoor het moeilijker wordt om informatie te verwerken. Dit uit zich in langzamer gedrag en een slechtere werking van het geheugen. Achteruitgang van vaardigheden kan vaak (gedeeltelijk) worden gecompenseerd door opgebouwde kennis en ervaring.

Naarmate mensen ouder worden treden ook vaker levensveranderende gebeurtenissen op, zoals het verlies van een partner. Vaak wordt het moeilijker om zich aan te passen aan veranderingen. Psychische klachten, zoals depressie, kunnen hierdoor bijvoorbeeld optreden.

Tips

Ontwerpen voor inclusie met ouderen

tip.description: Werven: Buurthuizen, verzorgingshuizen, sportverenigingen en andere hobby georiënteerde verenigingen zijn goede plekken om deelnemers te vinden. Houd rekening met het feit dat de plek waar je je deelnemers werft van invloed kan zijn op de kennis, ervaring en problematiek van je deelnemers. Zo kunnen ouderen die deelnemen aan een computerles een grotere interesse en ervaring hebben met computers ten opzichte van andere ouderen.

Omgaan met deelnemers

tip.description: Bij inclusive design worden vertegenwoordigers van de doelgroep, samen met andere stakeholders, betrokken in het ontwerpproces, zowel bij het ontwerpen als bij het (tussentijds) evalueren. De omgang met deelnemers is daarbij van groot belang, en uit zich in het proces en de setting, je houding en gedrag en de gebruikte gesprekstechnieken.

Maken van notities

tip.description: Notities zijn vaak een aanvulling op andere vormen van vastleggen van informatie. Bedenk vooraf welke informatie je op welke manier wilt vastleggen. Bedenk of je een notitiestructuur wilt hanteren of dat je dit open wil laten. Het is vaak handig om iemand specifiek de rol van notulist te geven, zeker als er meerdere deelnemers zijn.

Evalueren met deelnemers en projectteam

tip.description: Het is belangrijk om deelnemers de mogelijkheid te geven hun ervaringen over deelname te delen. Dit geeft inzicht in wat goed ging en als prettig werd ervaren door de deelnemers bij het uitvoeren van de methode of wat de volgende keer anders of beter zou kunnen.

Vaardigheden

Rekenen

Vermijd dat de gebruiker zelf moet rekenen of berekeningen moet interpreteren.
Toon hoeveelheden door middel van grafische elementen.

Aanraders

Gebruik discrete schalen met absolute getallen, geen continue schalen (bijvoorbeeld een schaal met rapportcijfers 1 tot 10)
Schrijf cijfers in nummers, behalve als het om een groot aantal gaat (bijvoorbeeld 4 miljoen).

Afraders

Gebruik geen lange cijfers of cijfers met decimalen.
Vraag liever niet naar een ingewikkeld exact getal. Bijvoorbeeld: vraag of de bloeddruk hoog is, in plaats van wat de exacte waarde is.

Categoriseren

Categoriseer elementen op basis van een uniek kenmerk (waar wordt het voor gebruikt) of een situationeel kenmerk (waar wordt het gebruikt). Zodat het betekenis krijgt voor de gebruiker.
Menu-opties moeten tot dezelfde klasse behoren. Gevolgen van keuzes moeten duidelijk zijn.
Keuzemenu’s moeten een consistent formaat hebben. Bied bijvoorbeeld knoppen aan met plaatjes en korte teksten, voor elke categorie of commando.

Ruimtelijke oriëntatie

Het openingsscherm moet een startpagina of portaal zijn naar de aangeboden diensten.
Het scherm moet veel gebruikte taken en vragen van gebruikers aanbieden.
Gebruik zo veel mogelijk lineaire informatiepaden (zo min mogelijk hiërarchische).
Beperk het aantal schermen en stappen die nodig zijn om een taak uit te voeren.
De gebruiker moet altijd weten wat er al gedaan is en wat er nu moet gebeuren.
Geef duidelijk aan waar de gebruiker zich bevindt in een menu of in de website.

Aanraders

Is de interactie in aparte pagina’s opgebroken? Dan moeten gebruikers wel kunnen bijhouden wat ze aan het doen zijn. Zo verdwalen ze niet in het proces.
Bied een voortgangsindicatie aan om de voortgang van de gebruiker door een proces van meerdere pagina’s aan te geven.
Bied toegang tot de zoekhistorie, om te voorkomen dat gebruikers zich verliezen in detail, of blijven hangen in een ongewenst pad. Reeds gemaakte keuzes en doorlopen paden in een menu moeten ook duidelijk zijn.
Gebruik een aansprekende navigatiemetafoor, bijvoorbeeld van pagina’s in een boek, of een ruimte binnengaan of verlaten.
Gebruik een kaart of plattegrond om de gebruiker te helpen een locatie aan te duiden. Bied daarnaast ook de mogelijkheid om de locatie in tekst in te voeren.
Gebruik speciale navigatieknoppen voor terug, verder, herstel. De volgorde van knoppen moet de opeenvolgende acties weerspiegelen. De knop voor de laatste actie moet zo ver mogelijk rechts of beneden staan.
Gebruik standaard hyperlinks.
Toon navigatie-informatie steeds op dezelfde plek.
Maak het gemakkelijk om terug te keren naar het hoofdmenu en naar eerdere pagina’s.
Zorg ervoor dat navigatie-informatie consistent en eenvoudig is.

Afraders

Gebruik geen pop-ups, nieuwe vensters en roll-overs.
Vermijd zoveel mogelijk terug-navigatie, want dit kan verwarrend zijn (bijvoorbeeld maar sta maar één stap toe).
Vermijd verwijzingen naar andere secties op de pagina of andere pagina’s.
Vermijd shortcuts in een menu. Als je wel een shortcut gebruikt, leg dan de betekenis ervan uit.
Beperk het aantal speciale navigatieknoppen.

Visuele perceptie

Zorg ervoor dat het scherm een rustige uitstraling heeft.
Gebruik een groot contrast tussen voorgrond en achtergrond, om het gemakkelijker te maken elementen te onderscheiden.
Gebruik visuele middelen om belangrijke elementen te benadrukken.
Plaats elementen die bij elkaar horen dicht bij elkaar.

Aanraders

Gebruik een groot font voor de tekst.
Maak knoppen duidelijk herkenbaar. Bijvoorbeeld door het contrast met de achtergrond te vergroten of schaduw te gebruiken.
Als een knop is geactiveerd, dan moet dit duidelijk visueel worden weergegeven.
Plaats tekst dicht bij de bijbehorende knop en vragen dicht bij de antwoorden.
Plaatjes moeten een duidelijke lijnvoering en contrast hebben.
Plaats plaatjes altijd op dezelfde locatie, zodat ze gemakkelijk terug te vinden zijn (position recall).
Gebruik schaduw en kleurnuances om dunne of platte objecten weer te geven.

Denken (redeneren)

Categoriseer elementen op basis van een uniek kenmerk (waar wordt het voor gebruikt) of een situationeel kenmerk (waar wordt het gebruikt). Zodat het betekenis heeft voor de gebruiker.
Menu-opties moeten tot dezelfde klasse behoren.
Gevolgen van keuzes moet duidelijk zijn voor de gebruiker.
Keuzemenu’s moeten een consistent formaat hebben. Bied bijvoorbeeld knoppen aan met plaatjes en korte teksten, voor elke categorie of commando.
Gebruik animaties om concepten die te maken hebben met tijd, processen, verhalen en oorzaak/effect-relaties over te brengen.
Elk scherm moet zoveel mogelijk dezelfde opbouw hebben.
Bied voldoende aanwijzingen en hulp als er iets onverwachts gebeurt.

Aanraders

Geef concrete voorbeelden bij abstracte informatie.
Plaats objecten en teksten die bij elkaar horen dicht bij elkaar.
Gebruik afbeeldingen om relaties tussen objecten te tonen.
Afbeeldingen moeten passen bij de wereld van de gebruiker. Let bijvoorbeeld op diversiteit in etniciteit, leeftijd, sociale status, zonder stereotypen te gebruiken.
Maak het mogelijk voor de gebruiker om zelf data ruimtelijk te ordenen. Bijvoorbeeld samenbrengen van eerder gebruikte documenten.
Plaats de meest populaire opties of nieuw beschikbare opties in een menu bovenaan.
Maak gebruik van geneste categorieën, zodat de gebruiker steeds maar uit een beperkte lijst met opties hoeft te kiezen.
Gebruik visuele middelen, zoals grote iconen en kleurcodering, als een geheugensteuntje voor relaties tussen categorieën.
Maak een logisch verband tussen een vraag of instructie en de antwoordmogelijkheden. Herhaal de vraag in de antwoorden.
Plaats afbeeldingen in een natuurlijke, logische volgorde.
Help gebruikers om niet te verdwalen in hun proces. Gebruik eenvoudige reminders.

Afraders

Gebruik geen alfabetische ordening van elementen. Die is nietszeggend voor laaggeletterden.
Let er op dat afbeeldingen niet kinderachtig zijn.
Forceer gebruikers niet om data in een voorgeschreven formaat (bijvoorbeeld een lijst) te ordenen.
Beperk het aantal opties in een menu.
Vermijd menu’s waar scrollen voor nodig is, omdat opties dan verborgen zijn.
Gebruik zo min mogelijk menu-hiërarchieën.
Vermijd onnodige stappen in een proces.
Als de gebruiker gegevens invoert, ververs dan niet de pagina (waardoor de locatie van het invoerveld verandert).

Cognitieve snelheid

De gebruiker moet zelf de snelheid van de interactie bepalen, pauze kunnen nemen en stoppen.

Aanraders

Geef gebruikers voldoende tijd om informatie te lezen, te verwerken en te gebruiken.
Geef gebruikers voldoende tijd om tekst in te voeren en te corrigeren.
Sta toe dat gebruikers terug kunnen gaan naar een vorig scherm.

Afraders

Toon niet te veel informatie tegelijkertijd. Bied het alleen aan op het moment dat het relevant is.
Vermijd een indicatie van voortgang of een time-out; dit geeft te veel druk voor de gebruiker en leidt af van de taak.
Ga niet automatisch door naar een volgend scherm. Geef gebruikers zelf de controle hierover.

Leren

Bied ondersteuning aan in de vorm van hulppagina’s, tooltips en tutorials.
Is een gebruiker nog onervaren met je applicatie? Bied animaties en tips aan om uit te leggen hoe de applicatie te gebruiken. Een hulpfunctie helpt om de taak sneller uit te voeren. Daarnaast stelt het de gebruiker gerust. Ook vermindert het onzekerheid en verwarring bij de gebruiker.
Bied een beknopte tutorial aan, om uit te leggen wat het systeem kan en hoe de interface te bedienen. Deze moet ook uitleg geven over gebruikte bedieningselementen en terminologie.
Een virtueel karakter (avatar) die instructies geeft over hoe het systeem te bedienen. Dit geeft een persoonlijkheid aan het systeem.
Hulp moet geïntegreerd zijn in de gebruikersinterface. Bijvoorbeeld via hints, visuele instructie en/of animaties.
Het systeem moet de gebruiker stimuleren om het scherm (interface) te verkennen. En om vertrouwd te raken met de mogelijkheden.
Is een actie van gebruiker geaccepteerd door het systeem? Geef dan direct visuele en auditieve feedback . Zo stel je de gebruiker gerust en moedig je 'm aan.

Aanraders

Geef gebruikers de optie voor uitleg vooraf, als het om een complexe taak gaat.
Spraak is geschikt om persoonlijk contact met de gebruiker te krijgen. Als het mogelijk is, spreek de gebruiker dan direct aan (gebruik de naam van de gebruiker).
Bied hulp aan op alle schermen. Overweeg om een virtueel karakter te gebruiken, dat gesproken uitleg kan geven op elk scherm.
Als een gebruiker een tijd niets heeft gedaan, bied dan suggesties of hints over wat de gebruiker kan doen.
Bied de mogelijkheid aan om met een menselijke helpdesk in contact te komen, bijvoorbeeld telefonisch.
De interface (scherm) moet visueel boeiend en aantrekkelijk zijn. Hiermee help je gebruikers over hun angst voor technologie heen te komen.

Afraders

Instructies moet niet alleen uitleggen wat te doen, maar ook hoe het te doen.

Taalvaardigheid

Structureer informatie in kleine brokken. Hoe meer gestructureerd een document is, hoe beter het is te begrijpen. Voeg ook een visuele structuur toe aan het document.
Gebruik eenvoudige taal.
Gebruik iconen of een animatie bij tekst. Ze moeten concreet zijn en laten zien hoe je iets moet doen.
De zoekfunctie moet een centrale plaats in het systeem hebben.

Aanraders

Gebruik paragrafen om de structuur van de tekst duidelijk te maken.
Gebruik kopjes die het onderwerp van de paragraaf weergeven.
Tabellen kunnen helpen om tekst kort samen te vatten. Dit kan beter te begrijpen zijn dan volledige paragrafen.
Maak het heel duidelijk dat de gebruiker bepaalde functionaliteiten kan gebruiken en maak duidelijk wat ze betekenen.
Wees consistent in het ontwerp en locatie op het scherm van informatie, instructies en knoppen.
Maak het eenvoudiger voor gebruikers om content te zien en te horen. Bijvoorbeeld door voorgrond en achtergrond goed van elkaar te onderscheiden.
Orden resultaten zo dat de meest gewenste keuzes bovenaan staan.
Hyperlinks moeten consistent worden gepresenteerd.
Sla antwoorden van gebruikers op vragen op.
Gebruik korte, maar volledige zinnen in gesproken berichten. Verwijs niet naar abstracte concepten.
Geef een gebruiker de mogelijkheid om in een gesproken tekst (gedicteerd) fouten te herstellen. Door woorden opnieuw te dicteren. Door een keuze te maken uit een lijst van mogelijke correcte woorden. Of door diens eigen stem op te nemen.
Bied de mogelijkheid aan om verschillende talen te kiezen, of de tekst te vertalen.

Afraders

Vermijd de noodzaak om te scrollen.
Vermijd lange opsommingen. Gebruik bullets, streepjes of nummers voor korte opsommingen.
Hyperlinks middenin een tekst kunnen verwarrend zijn. Overweeg om ze als een lijstje aan het eind van de tekst op te nemen.

Aandacht en focus

Zorg ervoor dat het scherm een rustige uitstraling heeft.
Toon niet te veel informatie tegelijkertijd. Bied het alleen aan op het moment dat het relevant is.
Kies een titel (en eventueel een subtitel) die het onderwerp van de tekst weergeeft. Gebruik kopjes om de aandacht te vestigen op belangrijke punten en om de inhoud samen te vatten.
Gebruik visuele middelen om belangrijke delen van de informatie aan te duiden. Hierdoor kan de gebruiker de informatie ook beter onthouden.
Geef notificaties aan gebruikers over binnenkomende boodschappen: aankondigingen, alarmen, feedback over gebruikersacties, status van een proces en foutmeldingen. Deze moeten op natuurlijke wijze de aandacht trekken, zonder dat de gebruiker dit heeft hoeven aanleren.
Maak het heel vanzelfsprekend dat je input van de gebruiker verwacht. Bijvoorbeeld door animaties, knipperen, ontwerp van knoppen en invoervelden.

Aanraders

Gebruik veel witte ruimte en kleur om de aandacht te trekken.
Maak een goed onderbouwde keuze voor het gebruik van presentatie-modaliteiten.
Gebruik een enkele kolom voor de inhoud.
Is een boodschap urgent of is er directe actie nodig? Dan moet het systeem de aandacht trekken van de gebruiker, bijvoorbeeld door visuele effecten (flikkeren) of geluidssignalen.
Gebruik bij een complexe boodschap een tekstveld. Overweeg om die automatisch voor te laten lezen (spraaksynthese).
Gebruik voor eenvoudige, korte berichten bij voorkeur een audio-notificatie. Audio is minder afleidend en onderbreekt niet de gebruikersacties.
Maak de afstand tussen gerelateerde teksten en objecten zo klein mogelijk. Plaats bijvoorbeeld tekst op knoppen en vragen dicht bij de antwoordopties.
Toon de resultaten van gebruikersacties in het aandachtsgebied van de gebruiker (bijvoorbeeld direct rechts van of beneden het invoerveld).

Afraders

Gebruik geen afleidende functies, tekst of afbeeldingen.
Vermijd lange lijsten door informatie in kaders samen te brengen.
Vermijd advertenties, pop-ups of links naar andere pagina’s.
Realiseer je dat multimodale informatie niet altijd beter begrepen wordt.
Vermijd achtergrondgeluid en plaatjes die afleiden. Gebruik ze wel als je de aandacht van de gebruiker wil vangen.
Verdeel de tekst die bij elkaar hoort niet over verschillende schermen.

Problemen oplossen

Probeer om fouten te vermijden. Zorg ervoor dat incorrecte invoer onmogelijk wordt gemaakt.
Voorkom fouten, laat het systeem begeleiding en hulp geven. Leg de fout duidelijk uit en begeleid de gebruiker bij wat vervolgens te doen.
Als een fout niet hersteld kan worden, laat dan zien wat de consequentie is.

Aanraders

Waarschuw gebruikers als een actieserieuze consequenties kan hebben, zoals het verwijderen van een bestand.
Bied altijd een ‘undo’-functie aan om een fout te herstellen.
Geef eenvoudige, duidelijke instructies om invoer van gebruikers te corrigeren.
Plaats foutmeldingen bij het relevante veld.
Geef regelmatig een tussentijds overzicht, zodat fouten in een vroeg stadium geïdentificeerd en gecorrigeerd kunnen worden.

Afraders

Voorkom dat gebruikers terug moeten gaan om een fout te herstellen.

Angst voor technologie

Spraak is geschikt om persoonlijk contact met de gebruiker te krijgen. Als het mogelijk is, spreek de gebruiker dan direct aan (gebruik de naam van de gebruiker).
Bied hulp aan op alle schermen. Overweeg om een virtueel karakter dat gesproken uitleg kan geven op elk scherm te plaatsen.
Zorg ervoor dat de inhoud relevant, begrijpelijk en vertrouwenwekkend is. En dat de inhoud in een handige en aantrekkelijke vorm is gepresenteerd.

Aanraders

Bied de mogelijkheid aan om tekst in te spreken en te herkennen.
Geloofwaardigheid is belangrijk. Gebruik lokale taal en inhoud, en zelfs lokale acteurs en stemmen.
Zorg ervoor dat inhoud gemakkelijk te relateren is aan gebruikers en hun leven.
Bied de mogelijkheid aan om met een menselijke helpdesk in contact te komen, bijvoorbeeld telefonisch.
Gebruik iconen om de acceptatie van de interface te vergroten en gebruikers te motiveren door te gaan met de taak.
Maak knoppen duidelijk herkenbaar als knoppen.
Gebruik bekende iconografie voor knoppen, zoals universele verkeersaanduidingen en metaforen. Knoppen moeten altijd een label hebben.

Afraders

Voor de gebruiker is het lastig om fouten in de herkende spraak te ontdekken en te corrigeren.

Self-efficacy (zelfredzaamheid)

Het systeem moet altijd geruststellende en bemoedigende feedback geven.
Geef notificaties aan gebruikers over binnenkomende boodschappen: aankondigingen, alarmen, feedback over gebruikersacties, status van een proces en foutmeldingen. Deze moeten op natuurlijke wijze de aandacht trekken, zonder dat de gebruiker dit heeft hoeven aanleren.
Bied hulp en documentatie aan: kort, makkelijk doorzoekbaar en in begrijpelijke taal geschreven.

Aanraders

Maak een duidelijk onderscheid tussen normale meldingen en foutmeldingen.
Laat het verschil zien tussen fouten door de gebruiker en van het systeem.
Bied automatische ondersteuning, zoals automatische tekstcorrectie en -suggesties, of aanvullingen van woorden.
Geef de gebruiker voldoende tijd om tekst in te voeren en te corrigeren.
Maak het mogelijk om naar een andere pagina te navigeren zonder ingevoerde data te verliezen. Via een terugknop of via de browser.
Feedback moet helpen om het systeem conceptueel te begrijpen, en de mogelijkheid bieden om dingen uit te proberen zonder nadelige gevolgen.

Afraders

Maak instructies niet moeilijk en lang. Gebruik geen moeilijke woorden.

Externe links

55plusToolbox
Informatie over de doelgroep 55plus, tools en cases, om ondernemers te helpen die willen innoveren voor 55plussers (Saxion Kenniscentrum Design & Technologie en Kenniscentrum Gezondheid, Welzijn en Technologie).
SeniorWeb
Een landelijke vereniging met als doel de digitale wereld begrijpelijk te maken, zodat iedereen het gemak en het plezier van computer en internet kan ervaren.